Baroktuinen

Baroktuinen

Een Baroktuin zoals bij het paleis in het Franse Versailles is natuurlijk niet voor iedereen weggelegd. Toch verwerken we ook nu nog barokke elementen in particuliere tuinen en bedrijfstuinen. Vooral als u van symmetrie en water houdt, is de Baroktuin – ontstaan in de 17e eeuw – een passende stijl voor u. Typerend voor die Barokstijl is de hoofdas in de tuin, die breder is dan de andere lijnen. Uw huis en tuin vormen één geheel. In Baroktuinen leggen we perken en vijvers symmetrisch aan in rechthoeken, meestal met de verhouding 3:5. Paden, stroken gras, bomenrijen en doorkijkjes zorgen dat u diepte in uw tuin ervaart. Ook water speelt een belangrijke rol in Baroktuinen. Symmetrische vijvers, klaterende fonteinen en vrolijke waterspuwers staan centraal tussen strak geschoren hagen en sierlijke buxusheggetjes in mooie krulvormen. Een Baroktuin geeft u een rijk gevoel.

Historie van Baroktuinen
De renaissance was de typische tijd van de kleine gemeenschappen. Aan het einde van de renaissance groeiden deze meer en meer uit tot grotere gemeenschappen. Vorsten en kerken vergroten hun macht en rijkdom en treden op als beschermers van kunstenaars en geleerden. Kunst en wetenschap komen tot grote bloei. Er ontstaat een abstracte denkwijze, voor de mensen uit de renaissance een ondenkbare denkwijze. De barok geeft uitdrukking aan macht over een grote uitgestrektheid. In de renaissance genieten we van de verfijning in de beslotenheid, in de barok worden we overdonderd door de grootheid van de ruimte, met als duidelijkste voorbeeld de tuinen van Versailles. Duitse vorsten lieten bijna allemaal een barokke tuin aanleggen. Dit in tegenstelling tot Nederland: hier was geen centrale macht, wel werden er zeer kleinschalige baroktuinen aangelegd.

Een zeer accentuerende centrale hoofdas die gericht is op het gebouw en aansluit op de hoofdruimte van dit gebouw is hét belangrijkste kenmerk van de baroktuin. Gebouw en tuin vormen één geheel. De vierkanten van de renaissance tuin worden nu langwerpige rechthoeken met een verhouding van 3 : 5. Het centrale hoofdmotief is alles overheersend. Naast de hoofdassen en tussen de zijassen zijn de ruimten opgevuld met “bosquets” (buxus en dergelijke) terwijl zich in de assen de “parterres de broderie” bevinden. Dit zijn de met gekleurde steentjes en soms bloemen versierde buxuskrullen.

In Italië is de barok niet kenmerkend. In 1598 ontstond de Villa Aldobrandini te Frascati. Een indrukwekkende Atlasfontein en een watertrap zijn de hoogtepunten. Het is eigenlijk een renaissance tuin met een paar barok elementen. Van omstreeks 1650 dateert het Isola Bella in het Lagio Maggiore, wat echter nooit afgebouwd is. Het geheel geeft een beetje een kermisachtige indruk.

In Frankrijk bereikt de barok onder koning Lodewijk XIV haar hoogtepunt. De beroemde tuinontwerper André Le Nôtre (1613-1700) heeft met een aantal bekende kunstenaars de meest indrukwekkende baroktuinen ontworpen. Zijn eerste tuin was “Vaux-le-Vicomte” in Melun voor de toenmalige minister van financiën Fouguet. Het is één van de mooiste baroktuinen. Nadat Lodewijk XIV deze tuin had gezien, gaf hij André Le Nôtre opdracht een nóg mooiere tuin te ontwerpen, de tuinen bij het reeds bestaande paleis bij Versailles.
Nogmaals, de tuinen van Versailles zijn het hoogtepunt van de baroktuin, een in totaal zo’n 6000 hectare groot park met als beginpunt het in 1624 aangekochte Château van Versailles door Lodewijk XIII, en uitbreiding in 1631.
In 1661, nadat dus Lodewijk XIV de tuin Vaux-leVicomte van zijn minister van financiën Fouquet heeft gezien, geeft hij de ontwerpers Le Nôtre, samen met Le Brun en Le Vau, opdracht het bestaande kasteel met tuin tot ongekende schoonheid te “upgraden”. Omstreeks 1670 is het klaar, echter nog niet naar tevredenheid van Lodewijk XIV. Vervolgens krijgt in 1678 Mansart opdracht kasteel en tuin nogmaals flink uit te breiden

Onder Lodewijk XV werd in 1672 het Petit Trianon gebouwd. Lodewijk XVI gaf het geheel cadeau aan zijn vrouw Marie-Antoinette waar er ook een landschappelijke tuin bij werd aangelegd. Hierin kwam Le Hameau, een parkje met grote vijver en smalle beekjes, rustieke gebouwtjes met veel romantische details. Om de hofetiquette te ontvluchten liet Lodewijk XIV “Marly-le-Roi” door ontwerper Mansart bouwen. Een paviljoen met een zestal kleine optrekjes, onderling verbonden door een berceau (laantje geheel begroeid met bomen). Midden in de tuin een grote vijver, achter het paviljoen een grote cascade (waterloop). Men is van plan dit deel van het geheel te gaan restaureren. Andere fraaie tuinen van Le Nôtre zijn : “Chantilly” (1663-1671), “Fontainebleau”, “Sceaux” en vele kleinere tuinen.
In Duitsland zijn twee beroemde baroktuinen: “Herrenhausen” bij Hannover en de “Slottuin van Karlsuhe”. In Oostenrijk de “Belverdere” en “Schönbrunn” te Wenen. In Zweden is “Drottingholm” zeer bekend. In Engeland is onder onze stadhouder Willem III “Hampton Court” in barokstijl aangepast. Tuinontwerper Daniel Marot veranderde de tuin.
In Nederland heeft de baroktuin nooit zo’n hoogtepunt kunnen bereiken als in Frankrijk, simpelweg om dat de rijkdom gespreid was over een groot aantal mensen. Toch heeft de invloed van Le Nôtre wel Nederland bereikt, maar er zijn geen grote, het landschap overheersende parken ontstaan. Er zijn tientallen kleinere baroktuinen in Nederland, de bekendste zijn : “Slot te Zeist”, ontworpen door Daniel Marot (1663-1752) en Jacob Roman, die ook verantwoordelijk waren voor “Het Loo”. “Honselaarsdijk” en “Huis ten Bosch” hebben ook barokke kenmerken. Een voorbeeld in Nederland van een tuin die van Barok naar Rococo overloopt is de Tuin van Heemstede in de provincie Utrecht, nu omgevormd tot golfbaan.

Algemene kenmerken van de barok tuin (circa 1600 – 1700) zijn:
• De tuin is opgebouwd uit ruimten die zich verhouden als 3:5
• Het accent ligt op de hoofdas, die meestal breder is dan de andere assen
• De ruimten zijn aansluitend bij het gebouw
• De parterres zijn nog wel omsloten, maar tweezijdig symmetrisch
• Er zijn eenvoudige krullen
• De versieringselementen bevinden zich op de kruispunten van de assen
• De schaal van de tuinen wordt steeds groter, de top wordt bereikt in Versailles
• Beperkt assortiment plant, heester en boom